Allah, Kur’an-ı Kerim’in neden tek bir seferde indirilmediğini şöyle ifade etmiştir: “İnkârcılar, “Kur’an ona bütünüyle bir defada indirilseydi ya!” diyorlar. Oysa biz onu senin kalbine iyice yerleştirmek için böyle yaptık ve onu uygun aralıklarla parça parça gönderdik.”[1]
Kur’an-ı Kerim’in indirildiği dönem insanların ahlaki olarak pek çok yanlışa düştükleri bir dönemdir. Toplum hayatında ahlaksızlık ve inançsızlığın hâkim olduğu bu dönemde Allah, bu hayat tarzının değiştirilmesi için nasıl bir yol izlenmesi gerektiğini Kur’an-ı Kerim’in indirilme sürecinde insanlığa aşamalar halinde öğretmiştir.
Kur’an-ı Kerim’in toplumsal olarak gerçekleştirdiği değişikliğin ne kadar güç ama bir o kadar da önemli olduğunu bir örnek ile somutlaştırmak gerekmektedir. Bir insanda bağımlılık olan sigara alışkanlığını bıraktırmak için uzman biri çok uzun süre çabalasa bile o alışkanlık çoğu zaman bırakılamamaktadır. Hz. Muhammed (sav) ise Kur’an-ı Kerim’deki ayetler ışığında bir topluluktan bir tane kötü alışkanlığı değil pek çok kötü alışkanlığı yirmi küsur senede kaldırtmıştır. Bu durum, Kur’an-ı Kerim’in indirilme sürecinde de bir mesajın olduğunu göstermektedir.
Sahabeler, inen her ayeti hayatlarında yaşamak noktasında oldukça titiz davranmışlardır. 23 yıl boyunca indirilen her ayet ile birlikte hayatlarını biraz daha düzenlemişler; öncesinde kız çocuklarını diri diri gömen[2], zalim kendi akrabası olduğu için zulmüne sessiz kalan insanlarken[3]; akrabası olmayan insanları dahi kendine kardeş kabul eden[4], kadınların namuslarını koruyan ve günümüzde hala insanlığa rol model olarak sunulan insanlara dönüşmüşlerdir.[5]
Müslüman âlimler Kur’an’ın aşamalı olarak indirilmesindeki sebepler üzerinde durmuşlar ve bunun Hz. Muhammed’in (sav) şahsı ve ümmeti için sağladığı yararlardan söz etmişlerdir.[6] Toplumun vahye olan ilgisinin canlı tutulması, Hz. Muhammed’e (sav) olan bağlılığın vefatına kadar sürdürülmesi, eğitim ve uygulama kolaylığı sağlamak için hükümlerde tedrîciliğin (aşamalı olarak izlenen bir yöntemin) gözetilmesi, toplum hayatındaki önceliklerin belirlenmesi, vahye karşı düşmanlık besleyenlere zaman tanınarak gönüllerinin kazanılması bunlardan bazılarıdır.[7]
Allah yarattığı kullarının kötü alışkanlıklarını nasıl ve ne kadar bir sürede terk edebileceklerini bildiği için Kur’an-ı Kerim’in mesajlarını da o süre zarfına yaymıştır. Yoksa Allah’ın bütün bir Kur’an- ı Kerim’i tek bir anda indirmeye de elbette gücü yeterdi. Dolayısıyla bu durum Allah’ın gücü bağlamında değil muhatap olunan insan türünün psikolojik yetkinliği çerçevesinde değerlendirilmelidir.
[1] Furkan, 32.
[2] Nahl, 58- 59.
[3] Müslim, İmâre, 57.
[4] Tevbe, 100; Buhârî, Kefâlet, 2.
[5] Beyhakî, el-Medhal, s.164, Kenzu’l-ummal, h. no: 1002.
[6] Süyûtî, el-İtḳān, I, 129-138.
[7] Buhârî, Feżâʾilü’l-Ḳurʾân, 6.