Neslin devamı, evlat sevme ihtiyacı, hayırlı insanlar yetiştirme isteği gibi çeşitli sebeplerle çocuk dünyaya getiren insanlar, dünyaya gelen bu evlatların da anne ve babası üzerinde hakları olduğunu bilmelidir. İslam inancına göre anne-babanın çocuk üzerinde hakları olduğu gibi; çocuğun da ebeveyni, yakın akrabası ve diğer insanlar üzerinde hakları vardır.
İslam’a göre çocukların anne baba üzerindeki haklarından bazıları şunlardır;
- Korunması, bakımı ve beslenmesi; çocuğun güvenli ve temiz bir yerde barınması, öz bakımlarının yapılması, karnının doyurulması ebeveyni ve akrabaları üzerine düşen bir vazifedir.
- Güzel bir isim konulması: Hz. Muhammed (s.a.v) “Çocuklarınıza güzel isimler koyunuz.”[1] diye tavsiye etmiştir. Toplumda kabul gören, anlam bakımından güzel, çevresinde alay konusu olmayacak bir isim her çocuğun hakkıdır.
- Evlatlar arasında adaletle muamele: İslam gelmeden önce kız çocukları pek değerli görülmezken İslam ile yeniden değer kazanmıştır. Çocuklar arasında kız-erkek, büyük-küçük ayrımı yapılmaksızın adaletle muamele etmek her anne babanın görevidir. Hz. Muhammed (s.a.v) “Allah’tan korkun ve çocuklarınız arasında adaleti gözetin.”[2] sözü ile bu konuya dikkat çekmiştir.
- İyi bir eğitim: Çocuğun ahlaki, dini-manevi, ilmi eğitimi anne babanın sorumluluğundadır. Sosyal hayattaki kural ve davranışları öğrenmek, ruh ve beden dengesini korumak, meslek ve yetenek noktasında desteklenmek her çocuğun hakkıdır. Anne babalar elinden geldiğince bu konuda gayret sarf etmelidir. Hz. Muhammed (s.a.v) de “Hiçbir anne-baba, çocuğuna güzel terbiyeden daha kıymetli bir bağışta bulunmamıştır.” diyerek anne babanın bu sorumluluğunu bir kez daha hatırlatmıştır.[3]
- Evlendirilmesi: Çocuk evlenebilecek bir yaşa geldiğinde onu günaha ve harama yönelmeden evlilik için desteklemek ve maddi manevi destekleriyle onun yanında olmak da çocuğun ana babası üzerindeki haklarındandır.[4]
Yukarıda bahsi geçen başlıklar dışında çocukların toplum üzerinde de hakları İslam’a göre şu şekilde sıralanabilir;
- Çocuk İslam hukukuna göre anne rahmine düşmesi ile birlikte yaşam hakkına sahiptir. Her ne sebeple olursa olsun hiçbir çocuğun yaşam hakkına müdahale edilemez.[5] Savaşta dahi çocukların canına kast edilemez.[6]
- Çocukluk çağındaki söz ve davranışlarıyla suç teşkil eden kimseler, henüz ibadetlerden bile sorumlu tutulmadıkları[7] ve çocuk olarak değerlendirilmesi gerektiği için bedeni bir cezaya çarptırılamaz.[8] Ancak verdiği zarardan sorumludur ve velisi tarafından suçun karşılığı tazmin edilir.
- Çocuklar kaç yaşında olursa olsun mirastan pay alma hakkına sahiptir.[9]
- Yetim yani anne babası olmayan çocukların korunup himaye edilmesi, bakım ve ihtiyaçlarının görülmesi önce yakın akrabanın sonra da toplumun vazifesidir. Kur’an’da yetimlerle ilgili çokça ayet olup, haklarının korunmasına özellikle vurgu yapılmıştır.[10]
- Kur’an’da birçok ayetle iyiliği tavsiye edip kötülükten sakındırmak emredilmiştir.[11] Aile içinde ya da toplumda fiziksel, sözel ya da cinsel istismar olması muhtemel durumlara karşı her an tetikte olmak gerekmektedir. Bu gibi durumlarda korunmayı en çok hak edenin çocuk olduğu unutulmamalıdır. Çocuk istismarını önlemek de toplum üzerinde çok önemli bir görevdir.
[1] Ebu Davud, “Edeb”, 61
[2] Buhari, “Hibe”, 12-13; Müslim, “Hibat”, 13
[3] Tirmizî, Birr, 33
[4] Suyuti, a.g.e, 2, 74
[5] Nisa/93, İsra/31
[6] Ebu Davud, “Cihad”, 120
[7] Hz. Muhammed (s.a.v); “Üç kişiden sorumluluk kaldırılmıştır: Uyuyandan uyanıncaya kadar, akıl hastalığına duçar olandan aklı başına gelinceye kadar ve çocuktan bulûğ (ergenlik) çağına gelinceye kadar.”(D4398 Ebû Dâvûd, Hudûd, 17)
[8] Ebu Davud, “Hudud”, 17
[9] Nisa/11
[10] Nisa/10, Bakara/83
[11] Ali İmran/104, Tevbe/71