Tembellik; çalışmayı, iş görmeyi sevmeme, çaba göstermekten, sıkıntıya katlanmaktan kaçma ve vücuttaki herhangi bir organın tıbbî fonksiyonunu yerine getirmede yavaşlık göstermesi manaları için kullanılır. Başka bir ifadeyle tembellik, eylemsizlik halidir.
Çalışma en geniş anlamıyla faaliyet olarak kabul edilecek olduğu takdirde bu faaliyet, varlığın en temel, en belirgin özelliği olmaktadır. Bu noktada faaliyet, var olma ya da varlığını duyma ve duyurma demektir; bu yönüyle çalışma, doğrudan var olmayla alâkalıdır. Zira faal halde olmak için önce var olmak gerekir. Var olmayanın faaliyetinden bahsetmek mümkün değildir. Ayrıca var olmanın kendisi bir faaliyettir ve bir aktivite oluşturur. Zira vücutta asla tembellik yoktur. Tembellik, vücut içinde yokluk, hayat içinde ölümdür; buna karşılık faaliyet ve çalışma ise asıldır.
Yeryüzünde sorumluluklarından kaçan tek varlık insanoğludur. Her an değişmekte olan yeryüzü, hareket etmekte olan dünya, güneş sistemi ve galaksiler, atom ve elektronların hareketlilik ve dinamizmi bunun en açık delilidir. “Delil mi isterler? İşte ölmüş yer! Hayatı ona biz veriyoruz. Oradan yiyecekleri habbeleri çıkarıyoruz… Ne kavuşabilir güneş aya ne de geçebilir gece gündüzün önüne. O gök cisimlerinden her biri birer yörüngede akar durur.”[1]
İslam dinine göre maddi ve manevi tembellik yerilen ve eleştirilen bir durumdur.[2] Nitekim Hz. Muhammed’in (sav) tembellikten Allah’a sığındığını belirten ifadeleri vardır.[3]
İslam dininin toplumsal ve bireysel olarak inşa ettiği sosyal sistemin temelinde “tevekkül” anlayışı bulunmaktadır. Tevekkül, elinden geleni yaptıktan sonra sonucun ne olacağını Allah’ın karar vereceğini bilerek ona güvenmektir. Hiçbir çaba göstermeden, çalışmadan ve mücadele etmeden yaşanılan bir hayat tevekkül anlayışı ile uyuşmamaktadır. Başka bir ifadeyle tevekkül, tembelliğin mazereti değil; çalışkanlığın, faaliyetin itici unsurudur. Çalışma imkânı olan birine tembellik yapıp çalışmadığı için zekât verilmez.[4] Yani çalışma, üretme imkânı ve gücü varken tembelliği seçene yardım edilmez.
İslam’a göre insan ahiretteki kazançlarını dünyadaki tercihlerinden dolayı kazanacağı için hayatı dolu dolu yaşamak ister. Bu duruma bir de insanın ne zaman öleceğini bilmemesi eklenince Müslüman yaşadığı her anı bir fırsat olarak görmektedir. Başka bir ifadeyle iman, Müslümanı çalışkan olmaya teşvik eder: “Hiçbir günahkâr başkasının günahını yüklenmez. İnsan ancak çabasının sonucunu elde eder. Ve çabasının karşılığı ileride mutlaka görülecektir. Sonra kendisine karşılığı tastamam verilecektir. En sonunda yalnız rabbine varılacaktır.”[5]
[1] Yasin, 33- 40.
[2] Buhârî, Cihâd, 98.
[3] Buhârî, Cihâd, 25, 74; Müslim, Daavât, 48, 52.
[4] Ebû Dâvûd, Zekât, 24.
[5] Necm, 38- 42.