İslam’a göre cömertlik, insanın sahip olduğu imkânlardan Allah rızası için ikramda bulunmasıdır. Genel anlamıyla da eli açık yardımsever insanlara cömert denir. Cömertlik; cimrilik ve israf (boşa harcama) arasındaki denge halidir.
“Şüphesiz Allah tayyibdir güzel ve hoş olanı sever, temizdir temizliği sever, Kerîm’dir keremi sever, Cevâd’dır cömertliği, cûd ve sehâyı sever.”[1] hadisinde Hz. Muhammed (s.a.v) Allah’ın cömertliğine ve cömertleri sevdiğine dikkati çekmiştir. Ayrıca Kur’an’da Allah’ın çok cömert olduğunu bildiren Kerim ismi de defalarca kez zikredilmiştir.[2]
İslam’da cömertlik üç şekilde tarif edilmiştir. Birincisi malının bir kısmından vermek; buna sehavet denir. Zekat vermek de bu gruptadır. İkincisi malının çoğunu verip kendine azını bırakmak olan cûddur. Hz. Muhammed’in (s.a.v) arkadaşı Hz Ebubekir bu duruma örnek olarak gösterilmiştir.[3] Üçüncüsü ise din kardeşini kendine tercih etmektir. Buna da isâr denmiştir. Hz. Muhammed (s.a.v) döneminde Mekke’den Medine’ye giden Müslümanları karşılayanlar buna örnek gösterilmiş, evlerini, yemeklerini, eşyalarını paylaşmaları takdir edilerek haklarında ayet de indirilmiştir.[4]
Kur’an’a göre cömertlik; Allah’ın insana verdiği nimetler için insanın şükretmesinin bir göstergesidir.[5] Tersi ise şükürsüzlük olarak nitelendirilmiş ve aynı ayette bu durum hoş karşılanmamıştır. Cömertliğin zıttı cimriliktir. Cimri bir kişi, malından paylaşsa ya da Allah yolunda harcama yapsa fakirleşmekten korkar. Bakara suresi 268. ayette “Şeytan sizi fakirlikle korkutur, size cimriliği emreder.” denilmiş ve cimrilik şeytanın bir telkini olarak bildirilmiştir.
Hz. Muhammed (s.a.v) “Cömert kişi Allah’a yakın, cennete yakın, insanlara yakın ve cehennem ateşinden uzaktır. Cimri ise Allah’tan uzak, cennetten uzak, insanlardan uzak ve cehennem ateşine yakındır. Cömert cahil, ibadet eden cimriden Allah’a daha sevimlidir.”[6] sözleriyle cömertlik ve cimriliğin tarifini yapmıştır.
[1] Tirmizî, Edeb, 41
[2] İnfitar/6, Neml/40
[3] Hz Ebûbekir servetinin tamamını Hz Muhammed’e (s.a.v) getirip Allah yolunda örneği olmayan bir cömertlik sergilemiştir. Hz Muhammed’in (s.a.v) “–Âilene ne bıraktın ey Ebûbekir?” sorusuna da: “–Onlara Allah ve Resûlü’nü bıraktım.” karşılığını vermiştir. (Ebû Dâvûd, Zekât, 40/1678; Tirmizî, Menâkıb, 16/3675)
[4] Tevbe/ 100
[5] Bakara/ 254
[6] Tirmizî, Birr, 40