Hz. Yusuf (a.s) kendisi gibi bir peygamber olan Hz. Yakub’un (a.s) oğlu ve İsrailoğullarının (Hz. Yakub’un soyundan gelenler) ilk peygamberidir. Kur’an’da Hz. Yusuf’la (a.s) ilgili detaylı bilgiler verilen Yusuf suresinde, bu anlatım için “Ahsenü’l kasas (kıssaların en güzeli)”[1] ifadesi kullanılmıştır.
Hz. Yusuf (a.s) bir gün 11 yıldız güneş ve ayın kendisine secde ettiği bir rüya görmüş ve bu rüyasını babasına anlatmıştır.[2] Babası bu rüyadan kardeşlerine bahsetmemesini tembih etmiş, bu rüyanın bir şeylere işaret olabileceği hissine kapılmıştır.[3]
Hz. Yakub’un (a.s) on tane oğlunun ardından dünyaya gelen Hz. Yusuf (a.s) ve kardeşi Bünyamin’in anneleri, onlar daha küçük yaştayken vefat ettiği için Hz. Yakub (a.s) bu iki kardeşe ayrı bir sevgi ve muhabbet duymuştur. Bu durum zamanla diğer kardeşlerin kıskançlığına sebep olmuştur. Bir gün kardeşleri Yusuf’u gezdirmek için babalarından izin istemiş, Hz. Yakub (a.s) da onlara güvenememesine rağmen iyi bakacaklarına dair söz verdikleri için müsaade etmiştir.[4] Kardeşleri yaşadıkları bölgeden yeterince uzaklaştıktan sonra planlarını uygulamaya koymuş, gömleğini üzerinden çıkardıkları Yusuf’u bir su kuyusuna atmıştır. Ölmüş izlenimi verebilmek için de kestikleri bir hayvanın kanını Yusuf’un gömleğine sürerek babalarının yanına dönmüşler; babaları da anlatılanlardan tatmin olmamasına rağmen elinden gelecek bir şey olmadığı için aldığı bu habere sabırla karşılık vermiştir.[5]
Hz. Yusuf (a.s) yoldan geçen bir kervan tarafından kuyuda bulunarak Mısır’a götürülmüş ve buradaki bir köle pazarında devlet işlerinde önemli bir konumda olan ve aziz diye anılan bir adam tarafından satın alınmıştır. Adam onda güzel bir hal sezmiş ve eşine ona iyi bakmasını söyleyerek kendi yanında yetiştirmiştir. Allah o adamın evinde Yusuf’u devlet işleri ve ülke yönetimi ile ilgili de hazırlamıştır.[6]
Bu ev aynı zamanda Hz. Yusuf (a.s) için bir imtihan yeri olmuştur. İnsanlar arasında fazlaca dikkat çekecek bir güzelliğe sahip olan Hz. Yusuf’a (a.s) evin hanımı (Züleyha) hayranlık duymuş ve evde yalnız kaldıkları bir zamanda kapıları kilitleyerek ona bu hissini açmıştır. Kendisiyle beraber olmak isteyen Züleyha’nın isteğini reddeden Hz. Yusuf (a.s) efendisine ve Allah’a itaatini korumaya çalışmıştır. Kadın üstüne doğru yaklaşınca kaçıp kurtulmaya çalışan Yusuf’un arkasından tutmuş ve gömleğini yırtmıştır. Bu esnada aziz ile karşılaşınca kadın, Yusuf’a iftira atarak kendini kurtarmaya çalışmıştır. Aziz anlatılanlardan emin olamayınca kadının bir akrabasını çağırarak hakemlik yapmasını istemiş, gelen kişi de; “Gömlek önden yırtılmışsa Yusuf suçludur, arkadan yırtılmışsa kadın suçludur.” diyerek bir çıkış yolu sunmuştur. Gömlek arkadan yırtılmış olduğu için aziz Yusuf’un masumluğuna inanmış ve bu meselenin duyulmamasını istemiştir.[7] Ancak olay yayılarak şehrin ileri gelen kadınları da bu konuyu konuşmaya başlayınca, Züleyha haklılığını ispat edebilmek için kadınları saraya davet etmiş ve onlara meyve ikramında bulunmuştur. O sırada Yusuf’u da yanlarına çağırmış ve devamı ayette şu şekilde anlatılmıştır: “…Kadınlar Yusuf’u görünce güzelliği karşısında şaşırıp kaldılar. Bu yüzden ellerini kestiler ve “Aman Allah’ım! Bu bir beşer değil, bu ancak seçkin bir melektir!” dediler.”[8]
Sonrasında azizin karısı Yusuf’a isteğini yenilemiş ve kabul etmezse kendisini hapse attıracağını söylemiştir. Hz. Yusuf (a.s) ise; “Rabbim! Zindan (hapis) bana bunların benden istediklerinden daha iyidir. Eğer onların bana kurdukları tuzağı boşa çıkarmazsan, korkarım ki, onlara meyleder ve cahillerden olurum!”[9] diyerek Allah’tan yardım dilemiş, Allah da onun bu duasını kabul etmiş ve suçu olmamasına rağmen Hz. Yusuf hapse atılmıştır.[10]
Hz. Yusuf’a (a.s) Allah’ın ikram ettiği bir diğer özellik rüya yorumlama yeteneği olmuştur. Hapse atıldığında oradaki iki arkadaşı da rüya gördüklerini; biri şarap yaptığını biri de başının üstünde ekmek taşıdığını ve bundan kuşların yediğini anlatmıştır. Yusuf ekmek taşıyanın idam edileceğini, diğerininse kurtularak krala şarap sunacağını söylemiştir. Kurtulacak olan adama, krala kendisinden bahsetmesini de rica etmiş ancak Kur’an’ın bildirdiğine göre şeytan ona bu sözünü unutturmuş ve Hz. Yusuf (a.s) birkaç yıl daha hapiste kalmıştır.[11]
Bir gün kral bir rüyasında; yedi zayıf ineğin yedi besili ineği yediğini, ayrıca yedi yeşil ve bir o kadar da kuru bir başak gördüğünü söylemiş, ancak bu rüyayı yorumlamayı becerebilen olmamıştır. Hapisten çıkan arkadaşı bu durumu duyunca Yusuf’u hatırlamış ve krala arkadaşından bahsetmiştir.[12] Kralın izniyle Yusuf’un yanına gelen arkadaşı durumu anlattığında Hz. Yusuf (a.s) rüyayı şöyle yorumlamıştır: “Her zaman yaptığınız gibi yedi sene ekin ekeceksiniz. Sonra yemek için ayıracağınızdan ibaret olan az bir miktar hariç, hasat ettiğiniz ürünü başağında iken bırakın (böyle saklayın). Sonra bunun ardından yedi kıtlık yılı gelecek ve o yıllar, saklayacaklarınızdan az bir miktar (tohumluk) hariç, biriktirdiklerinizi yiyip bitirecektir. Sonra bunun ardından bir yıl daha gelecek; artık o yıl insanlar ilâhî yardıma mazhar olacaklar ve o yılda sıkma besinler üretecekler.”[13] Kral, Yusuf’un bu yorumlarını çok beğenmiş ve Yusuf’un yanına getirilmesini emretmiştir. Ancak Yusuf önce masumiyetinin ispatlanmasını istemiştir. Kral durumu araştırmış, kadının da iftira ettiğini itiraf etmesi üzerine Hz. Yusuf’un (a.s) masumiyetini ispatlamıştır. Bunun üzerine Hz. Yusuf’u (a.s) hapisten çıkararak devletin mali işlerinden sorumlu makamına getirmiştir.
Hz. Yusuf (a.s) doğru bir strateji izleyerek kralın rüyasına göre depolama yaptırdığı için kıtlık yıllarında ülkesinde sıkıntı yaşanmamıştır. Hz. Yakub (a.s) ve oğullarının yaşadığı Filistin bölgesinde ise kıtlık devam etmektedir. Mısır ülkesinde kıtlığın olmadığını duyan Hz. Yakub (a.s) Bünyamin hariç oğullarını oraya göndermiştir. Hz. Yusuf (a.s) erzak istemeye gelen kardeşlerini tanımış, istedikleri erzakları da onlara vermiştir. Ancak bir sonraki geldiklerinde kardeşleri Bünyamin’i de yanlarında getirmelerini, yoksa erzak veremeyeceğini söylemiştir. Kardeşler durumu babalarına anlatarak sonraki gidişlerinde Bünyamin’i de götürmek için babalarından izin istemişler; Yusuf’un başına gelenleri hatırlayan Hz. Yakub (a.s) izin vermek istemese de ısrar edip söz veren oğullarına Bünyamin’i emanet ederek göndermiştir.[14]
Bünyamin’i bir bahaneyle yanında tutan Hz. Yusuf (a.s) abilerine onu vermemiş ve onları geri göndermiştir. Oğullarının yanında Bünyamin’i göremeyen Hz. Yakub (a.s) bu kez üzüntüden gözlerini kaybetmiştir.[15] Ancak Allah’tan ümidini kesmeden oğullarını Bünyamin’i bulmaları için tekrar Mısır’a göndermiştir. Hz. Yusuf (a.s) bu kez abilerine kendini tanıtarak gerçeği anlatmış ve gömleğini onlara vererek babasının gözlerine bu gömleği sürmelerini istemiştir.[16] Babalarının yanına dönen kardeşler olan biteni anlatmış, bunun üzerine gömleği yüzüne süren Hz. Yakub’un (a.s) gözleri yeniden görmeye başlamıştır. Oğullarını affeden Hz. Yakub (a.s)Allah’a onları bağışlamaları için dua etmiştir.[17] Yusuf’un abileri ve eşi ile beraber Mısır’a giden Hz. Yakub (a.s) sonunda burada Yusuf’una kavuşmuştur. Hz. Yusuf (a.s) babasına ve üvey annesine çok ilgili davranmış ve Mısır’da kalmalarını istemiştir. Onları tahtına oturtup saygısını belli etmiştir. Onlar da Hz. Yusuf’a (a.s) olan saygılarını, dönemin adetleri gereğinde secdeye kapanarak göstermişler ve böylece Hz. Yusuf’un (a.s) gördüğü rüya da gerçekleşmiştir.[18]
Hz. Yusuf (a.s) bir peygamber olarak sadece İsrailoğullarına değil, içinde bulunduğu Mısır halkına da Allah’ın buyruklarını ulaştırmış, insanları tevhide (tek Allah inancı) davet etmiştir. Onun hayatında iffeti, sabrı, çalışkanlığı, itaati, muhabbeti, saygıyı görmek mümkündür.
[1] Yusuf/3 Kıssa: Kendisinden bir ders çıkarılması gereken olay, konu, kısa öykü
[2] Yusuf/4
[3] Yusuf/ 5-6
[4] Yusuf /11-14
[5] Yusuf/ 17-18
[6] Yusuf/ 19-30
[7] Yusuf/23-29
[8] Yusuf/31
[9] Yusuf/33
[10] Yusuf/33-35
[11] Yusuf/ 36-42
[12] Yusuf/43-46
[13] Yusuf/47-49
[14] Yusuf/ 58-68
[15] Yusuf/ 69-84
[16] Yusuf/ 88-93
[17] Yusuf/ 98
[18] Yusuf/100-101