Allah; güzel olduğu ve güzelliği sevdiği gibi yarattıklarını da en güzel şekilde yaratmıştır. Kur’an-ı Kerim’de bu durum şöyle ifade edilmiştir: “O Allah ki, yarattığı her şeyi en güzel bir şekilde yarattı; insanı yaratmaya da çamurdan başladı.”[1] Yarattığı insana da güzel olanı sevme ve ona yönelme eğilimi vermiştir. Bu sebeple bir insan sadece güzelliği sebebiyle pek çok şeyi sevebilmektedir.
Sanat; bir duygunun, tasarımın, güzelliğin vb. dışavurumunda, anlatımında kullanılan yöntemlerin tümü olarak tanımlanmaktadır. Maddi ihtiyaçlara cevap veren sanatlara zanaat, soyut ihtiyaçlara cevap veren sanatlara ise ‘güzel sanatlar’ denmektedir.
Müslümanlar sanatı, Allah’ın sonsuz ve benzersiz sanatçılığını izlemek ve Onun sanatlarının kendileri üzerinde görünür olmasından dolayı değerli görürler. Hz. Muhammed (sav) tarafından bildirilen Allah’ın güzel isimlerinden biri el-Mübdi’dir ve bu isim Allah’ın yaratılanları ilk defa benzersiz olarak yarattığını ifade eder.[2] Yine İslam inancına göre her bir varlık, birçok yönüyle Allah’a ait sanat eserleridir ve kendi sanatçıları olan Allah’ı daha iyi tanımaya yönelik olarak üzerlerinde düşünülmelidir.
İslam dinine göre kulun yani insanın, Allah’ın kendisini bilmesi mümkün değildir. Çünkü fani ve sonu olan insanın, sonsuz ve mutlak olan yaratıcıyı anlaması ihtimal dâhilinde değildir. Allah’ın zatını tam olarak bilememekle birlikte kişi, Allah’ı yarattıklarıyla tanıyabilmektedir. Nitekim Allah isim ve sıfatlarını kâinat ile insana bildirmektedir.[3] Bu husus Müslümanların sanat ve estetik anlayışlarının özünü oluşturmaktadır.
Müslümanların sanat eserlerinde, Kur’an-ı Kerim’in ve Hz. Muhammed’in (sav) etkisi de belirgin biçimde görülmektedir. Kur’an, tecvit kurallarına dikkat ederek güzel okunduğu zaman bu ibadet bir sanata dönüşmektedir. Böylelikle ayetlerin anlam ve biçim bütünlüğü, insana Allah’ın yüceliğini hissettirmektedir.
Müslüman sanatçıların eserlerinde Allah’ın birliği, zamandan ve mekândan uzak oluşu belirleyici bir ilke olmuştur. Bu ilke gereğince Müslüman sanatçılar yaratılanı taklit etmekten ziyade soyutlaştırma yöntemini kullanmayı tercih etmişlerdir. Bu sebeple İslam dininin kilit isimleri camilerde suretleri ile resmedilmekten ziyade hat levhalarıyla ifade edilmiştir. Minyatür sanatında perspektifin kullanılmamasının sebebi de tabiatı taklit etmek istememe anlayışıdır.
İslam, Allah’ın vahiy ile indirdiği Kur’an-ı Kerim’e dayanmaktadır. Allah’a gösterilen saygı onun mesajına da derin bir saygıyı beraberinde getirmektedir. Kur’an’ın kutsallığı hat sanatının doğmasına sebep olmuştur. Hat sanatında amaç ayetlerin sesli okunmasının doğurduğu estetik anlayışın harflerin görüntüsünde de yakalanmasıdır. Kur’an’a duyulan saygının bir diğer işareti ise Kur’an’ın kapağının ve içerisindeki sure başlıklarının süslenmesinin dahi düşünülmesidir. Bu süsleme sanatına tezhip denmektedir.
İslam dininin sanata getirdiği yeniliklerden bir diğeri de cami mimarisidir. İslam’ın Allah karşısında her kesimden insanı aynı seviyede değerlendirmesi ve üstünlüğün yalnızca takvada olması cemaatle namaz kılma ibadetini şekillendirmiştir. Bu sebeple her kesimden insanın ön saflarda namaz kılabilmesi için safların geniş tutulması gerekli olmuştur. Bu nedenle kiliselerin aksine camilerde enine mekân kullanılmıştır. Mimaride kullanılan sanatlar, insanların duygusal olarak pozitif etkilenmeleri ile İslam’ın ilkelerinin aynı zamanda insanlara hissettirilmesini birlikte sağlamayı hedefler.
Özetle, zaten tüm varlıklara sanat gözüyle bakan Müslümanlar, Allah’ın güzellik ve estetiği sevmesinden dolayı helal sınırlar içinde birçok sanat türü geliştirmişler ve tüm ibadetleri sanata dönüştürmeye çalıştıkları gibi tüm eserleri de aynı zamanda ibadete dönüştürmeye gayret etmişlerdir.