Hac, Kur’an-ı Kerim’in pek çok yerinde zikredilerek, her Müslümana ömründe bir kez yapması emredilmiş bir ibadettir.[1] Müslümanlar, hac yapabilmek için dünyanın dört bir yanından Suudi Arabistan’da bulunan Mekke şehrine akın ederler. Kameri ay takvimine göre hac aylarında[2] yapılan bu ibadet, İslam’ın beş temel esasından biridir.[3]
Hac Müslümanlar için öncelikle eşitliği sembolize eder. Dünyanın pek çok farklı ülkesinden gelen, çeşitli yaş gruplarından, sosyal statülerden, farklı ırklardan insanlar tek bir amaç için toplanmış ve aynı ibadet için omuz omuza bir araya gelmiş olur. Bu da Müslümanlar arasında kardeşliği pekiştiren birleştirici bir unsurdur.
Hac yapmak isteyen kişide aranan bazı özellikler vardır. Bunlar; Müslüman olması, hür olması, erginlik çağına erişmiş olması, sağlığının yerinde olması, gidip dönecek süre içinde geçimini sağlayabilecek maddi imkâna sahip olması gibi şartlardır. Hacı adayında aranan şartlar gibi Haccın da temel esasları vardır. Bu esaslar aynı zamanda birer hatırlatıcı ve semboldür. Her birini eksiksiz tamamlayan kişi Hac vazifesini yerine getirmiş olur. Bunlar;
- İhram: Hac ve umre[4] yapacak kişinin, normal zamanlarda helal olan (dine göre izin verilen) şeyleri geçici bir süre için haram (dine göre yasaklanmış) kabul etmesidir. Mesela; cinsel ilişkiye girmek, tıraş olmak, bitki koparmak, vs. Erkekler İhram kıyafeti olarak iki parça dikişsiz beyaz örtüye bürünürler. Bu da kefeni[5] ve ölümü hatırlatır.
- Arafat’ta vakfe: Arafat, Mekke’nin doğusunda bulunan bir dağdır. Vakfe ise belli bir süre durmak demektir. Arafat vakfesi için, Kurban Bayramından bir gün önce gündüz vakti Arafat’a gelerek güneş tamamen batana ya da geceye kadar kalmak gerekir. Burada tüm hacı adaylarının aynı zaman diliminde aynı ortamda bulunması oldukça kalabalık bir ortam oluşturur. Bu da kıyamet gününü hatırlatan bir simgedir.
- Tavaf; Kâbe’ nin etrafında yedi tur yürümeye verilen isimdir. Allah’ın emrettiği bir uygulamadır. [6] Hacılar Kurban bayramı günlerinde ziyaret tavafı, hac bitip Mekke’den ayrılacakları zaman da veda tavafı yaparlar. Kâbe etrafında dönen Müslümanlar aslında; gezegenlerin güneş, kelebeklerin ateş, elektronların çekirdek etrafında dönmesi gibi merkeze olan bağlılık ve aşklarını göstermiş ve tüm evrende her an işleyen hareket halkasına dahil olmuş olurlar.
- Sa’y yapmak: Safa tepesi ile Merve tepesi arasında yürümektir. İslam inancında Hz. İbrahim (a.s), Allah’ın emri ile hanımı Hacer ve oğlu İsmail’i bu bölgede bir müddet bırakmıştır. Hacer su aramak için bu iki tepe arasında gidip gelmiş, sonunda da yerden bir kaynak şeklinde suyu (zemzem) fışkırırken bulmuştur.[7] Sa’y ile her Müslüman bu olayı hatırlayıp o günü anmış olur.
- Müzdelife’de vakfe: Arafat vakfesinden sonra hacı adayları Müzdelife denilen bölgeye gelir ve burada iki vakit namaz bir arada kılınır. Geceyi de bu bölgede kalarak ibadet ve zikir (Allah’ı anma) ile geçiren hacılar sabah namazı vakti girer girmez namazlarını kılar ve oradan ayrılırlar.
- Şeytan taşlamak: Hac görevini yerine getirmekte olan Müslümanların, Kurban Bayramının birinci, ikinci ve üçüncü günleri, Mina denilen yerden topladıkları yedişer taşı Küçük Cemre, Orta Cemre ve Akabe Cemresi denilen bölgelere atmalarına denir. Bu hem gerçekte şeytana olan nefretin bir işareti hem de Hz. İbrahim’in yaptığı bir işi yaparak onu anma vesilesidir. Hz. Muhammed (s.a.v) bu konuda şöyle demiştir; “Siz ancak şeytanı taşlıyor ve ancak atanız İbrahim (as)’in yolunu izliyorsunuz.”(Müsned, 1/297)[8]
- Tıraş: Saçın bir tutamını ya da tamamını tıraş etmek ihramdan çıkmanın bir şartıdır. Artık vazifelerini tamamlamış olan kişi tıraş olarak kendinden de bir parçayı Allah için feda etmiş olur. Hz. Muhammed (s.a.v) “Allah’ım! Başlarını tıraş ettirenlere merhamet et.” [9] demiştir. Müslümanlar da dökülen her bir saç teli ile günahlarını da döktüklerine inanırlar.[10]
Hac ibadeti Müslüman inancına göre temelleri Hz. İbrahim’ e (a.s) dayanan bir ibadettir.[11] Bununla beraber hac, birçok peygamber döneminde yerine getirilmiştir. Günümüzde de Hz. Muhammed’in (s.a.v) öğrettiği usul ve yöntemle uygulanmaya devam edilmektedir.
[1] Âl-i İmran, 97
[2] Şevvâl ve Zilkade aylarının tamamı ile Zilhicce ayının ilk 10 günüdür. Zilhicce’ nin dokuzuncu günü öğle vakti ile onuncu günü, gün doğana kadar yapılabilen Arafat vakfesini yapan, ziyaret tavafını da kurban bayramı günlerinde yerine getiren kimsenin haccı geçerli olur.
[3] “İslâm dini beş esas üzerine kurulmuştur: Allah’tan başka ilâh olmadığına ve Muhammed’in Allah’ın resulü olduğuna şehâdet etmek, namaz kılmak, zekât vermek, hacca gitmek ve ramazan orucunu tutmak.”Buhârî, Îmân 1, 2; Tefsîru sûre (2), 30; Müslim, Îmân 19-22. Ayrıca bk. Tirmizî, Îmân 3; Nesâî, Îmân 1
[4] Hac gibi belli bir zamana bağlı olmaksızın yapılan Kabe ziyareti
[5] Kefen: Ölen kişinin bedeninin yıkanıp kurulandıktan sonra gömülmek üzere sarıldığı dikişsiz, beyaz kumaş.
[6] Hac/29
[7] Müsned, I, 347; V, 121; Buhârî, “Enbiyâʾ”, 9, “Müsâḳāt”, 10
[8] Detaylı bilgi için bkz. Hz İbrahim’in hayatı İslam’da nasıl anlatılıyor?
[9] Buhari, Hac, 127
[10] İhramlı bir kadının ihramdan çıkmak için saçının ucundan parmak ucu kadar kesmesi yeterlidir (Kâsânî, Bedâi‘, II, 141).
[11] Bakara, 125-126