Allah kâinatı yaratmış sonra da orada çeşitli varlıklar meydana getirmiştir. Bu varlıklardan akıl ve bilinç sahibi olanlar; melekler, cinler ve insanlardır. Melekler daima kulluk ve ibadet ederken, insanlar ve cinler ise irade sahibi olduklarından kötülüğü ya da iyiliği, kulluğu ya da isyanı tercih edebilirler.
Şeytan da cin türünden olup ateşten yaratılmış bir varlıktır.[1] Kur’an-ı Kerim’de anlatıldığı üzere İblis (şeytanların lideri) Allah’ın emrine karşı gelerek, yaratılmış olan ilk insanın (Hz Âdem) önünde saygıyla eğilmemiş ve “Ben ateştenim o ise topraktan, ben ondan daha üstünüm” demiştir.[2] Oysa Allah şeytanı kötülük yapsın ya da isyan etsin diye yaratmamış, bilakis onu da kendisine kulluk ve ibadet etmesi için var etmiştir.[3] Ancak melekler gibi tam bir itaat halinde olmadığı ve iradesiyle Allah’a karşı gelmeyi tercih ettiği için cennetten kovulmuş ve Allah’ın lanetini üzerine çekmiştir. [4]
Şeytan ısrarla kötülük ve isyanları tercih etmesinden dolayı hayır ve iyilik kabiliyetlerini kaybetmiş ve mutlak kötü olarak kabul edilmiştir. Bu sebeple tövbe etmesi ya da affedilmesi gibi bir durum söz konusu değildir.[5] Kötülüğün ve şerrin temsilcisi şeytan, iyiliğin ve günahsızlığın temsilcisi melek, hayra da şerre de yönelebilen, aklı ve iradesiyle vahyin aydınlattığı yoldan Allah’a ulaşma imkânına sahip olan ise insandır.
İslam dini, şeytanın insanlar üzerinde mutlak bir hâkimiyeti olduğu ve onlara istediğini yaptırdığı şeklindeki bir anlayışı reddeder; çünkü Kur’an’da şeytanın gücünün sınırlı, hile ve tuzaklarının zayıf olduğu haber verilmiştir.[6] Şeytanın yapabileceği, ancak insanları tahrik etmek ve kendi yoluna çağırmaktan ibarettir.[7] Onun bu çağrısına boyun eğmeyen, samimiyetle Allah’a inanan ve ibadet eden insanların şeytanın hilelerinden korunacağı Kur’an’da bildirilmiştir.[8]
Günahında ısrar ederek tevbe (af dilemek) etmeyen, hiçbir pişmanlık hissetmeyen, günahını açıkça işlemekten çekinmeyen, hatta insanları da günaha davet eder konuma gelen insanların hali de Kur’an’da “şeytanlaşmış insanlar” ifadesi ile anlatılır.[9] Bu gibi kimselerle ilgili olarak başka bir ayette de “kalpleri mühürlenenler” tanımı yapılmıştır.[10]
Kur’an okumaya başlamadan önce ve her hangi bir işi yapmadan önce; şeytanın şerrinden ve tuzaklarından korunmak için, besmele[11] ile beraber istiaze[12] okumak (şeytanın kötü telkinlerinden Allah’a sığınmak) tavsiye edilmiştir.[13] Ayrıca Hz. Muhammed (s.a.v) şeytanın kötülüklerinden korunmak için kelime-i tevhidi[14] söylemeyi ve Kur’an okumayı[15] da tavsiye etmiştir.[16]
[1] Araf/12, Müslim, “Zühd”, 60; Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, VI, 153 , 168
[2] Bakara/34, Araf/11, Sad/ 76
[3] Zariyat/56
[4] Hicr/34-35
[5] Tirmizi, Rada 17
[6] Nisa/76
[7] İbrahim/22
[8] Hicr/40, İsra/65
[9] Enam/112-113
[10] Bakara/7
[11] Besmele: Bismi’llâhi’r-rahmâni’r-rahîm(Rahman ve Rahim olan Allah’ın adıyla)
[12] İstiaze: “Eûzü billâhi mine’ş-şeytâni’r-racîm(kovulmuş şeytanın şerrinden Allah’a sığınmak)” (Müsned, VI, 394; Buhârî, “Bedʾü’l-ḫalḳ”, 11, “Edeb”, 76; Müslim, “Birr”, 109-110; Kurtubî, I, 86-87).
[13] Nahl/98
[14]“La ilahe illallah Muhammeden rasulullah (Allah’tan başka ilah yoktur. Muhammed O’nun resulüdür.)”
[15] Haşr/21-24, Bakara/255
[16] Müsned, V, 415; Buhârî, “Vekâlet”, 10, “Bedʾü’l-ḫalḳ”, 11; Müslim, “Müsâfirîn”, 212; Tirmizî, “S̱evâbü’l-Ḳurʾân”, 22