Allah, insanları doğruyu mu yanlışı mı tercih edeceklerinin belli olması için imtihan etmektedir: “Allah isteseydi sizleri, tek bir ümmet [hepinizi Müslüman] yapardı. Fakat imtihan edip itaat edeni isyan edenden ayırmak istedi.”[1]
Allah, Kur’an-ı Kerim’in pek çok yerinde insanı nelerle imtihan ettiğini açıklar. Mesela, Allah insanı; kötülük ve iyiliklerle[2], cihat eden ve sabredenleri belirlemek için[3], korku, açlık, ekonomik durum ve ölüm ile[4], yapmayı tercih ettikleri hilelerle[5], doğruyu mu yanlışı mı tercih edeceklerini ortaya çıkarmak için[6], insanlarla[7], Allah’ın verdiği emirlerle[8] ve yasaklarla[9], verdiği nimetlerle[10], insanlara verilen sözlerle[11], şükredenlerden mi nankörlük edenlerden mi olacakları konusunda[12], mallar ve canlar ile[13], zorluklardan kurtarmak ile[14] imtihan eder.
Allah, insana gönderdiği bu imtihanlarda, insanın gücünün yetmeyeceği şeyle insanı yükümlü tutmadığından bahseder.[15] Ama şu da ilave edilmelidir ki insan kendisine verilen sabır gücünü, geçmişteki hataları ve daha yaşamadığı gelecek ile ilgili endişeleriyle bitirirse; insanın, bulunduğu zamanda muhatap olduğu imtihan için sabrı kalmayabilir. Dolayısıyla bir Müslüman, geçmişteki hatalarını tövbe ile örtüp[16] gelecek ile ilgili endişelerini de Allah’a bırakmalıdır ki[17] bulunduğu zaman için sabır gücü yetebilsin.
İnsan, ahiret hayatını dünyadaki hayatı boyunca yaptığı tercihlerle kendisi şekillendirmektedir: “Her insanın işlediği amel çizelgesini boynuna taktık. Mahşer günü onun karşısına, dünyada yapmış olduğu her şeyin bir bir kaydedildiği ve önünde açılmış olarak bulacağı bir kitap çıkaracağız. ‘Oku bakalım, tercih ve eylemlerinle yazmış olduğun kitabını. Bugün kendi hesabını görmek için bizzat kendi vicdanın yeter sana!’ denilecek.”[18]
Elbette eğer Allah dileseydi, dünya hayatı insanların hiçbir imtihan yaşamadıkları bir şekilde olabilirdi. Bu durum, insan için yükselme ve alçalma imkânlarının olmadığı, Cennet veya Cehennem sonuçlarının da olmayacağı, dolayısıyla insanların da statü olarak meleklerden farklarının kalmayacakları bir durumdur.
Aynı zamanda insanların imtihan edilmedikleri bir dünya için hepsinin tam olarak eşit imkânlara, eşit nimetlere ve eşit zorluklara sahip olmaları gerekirdi. Aynı süre yaşamaları, aynı davranışlar gösteren insanlarla iletişim halinde bulunmaları gerekirdi. Çünkü eğer farklı şartlarda yaşatılıp öldükten sonra (Ahirette) aynı sonuçları kazanacak olsalar, bu durum bir adaletsizlik anlamı taşırdı. Dolayısıyla, Allah’ın kulları için imtihanı tercih etmesi, insan hayatının her yönüyle çeşitliliğini ve renkliliğini sonuç vermiştir. İnsanlar kendilerine yaşatılan farklı durumlar karşısında kendi iradeleriyle verdikleri tepkilere göre değer kazanır ya da kaybederler. Buna göre de iyi olanlarla kötü olanlar birbirlerinden ayrışarak sonsuzlukta farklı sonuçlar edinmiş olurlar.
İnsanların zorluklarla ve nimetlerle imtihanı alınmalarının bir diğer sebebi, Allah’ın yol gösterdiği şekilde yaşayanların bu şekilde manevi cevherlerinin işlenerek Cennete uygun bir kıvam kazanabilmeleridir. İnsan, kendini geliştirebilmesi için konfor alanını terk edip, zor şartlar altına girmelidir. Böylelikle insan, zor şartlar altında maddi ve manevi olarak güçlenebilir. Tohumun gelişebilmesi ve filiz verebilmesi için toprak altında kalması gerektiği gibi insan da gelişebilmesi için zor şartlar ile mücadele etmesi gerekmektedir.
[1] Maide, 48.
[2] Araf, 168; Fecr, 15.
[3] Muhammed, 31.
[4] Bakara, 155.
[5] Ara, 163.
[6] Kehf, 7.
[7] Muhammed, 4.
[8] Maide, 48.
[9] Maide, 94.
[10] Enam, 165.
[11] Nahl, 92.
[12] Neml, 40.
[13] Al-i İmran, 186.
[14] Bakarai 49.
[15] Bakara, 286.
[16] Furkan, 70.
[17] Mümin, 44.
[18] İsra, 13- 14.