Kur’an-ı Kerim’de doğru söyleyenlerin en yücesi ve en hayırlısının Allah olduğunu bildiren ayetler vardır.[1] İslam kaynaklarına göre peygamberlerin de ortak özelliklerinden biri olan doğruluk “Sıdk” olarak tarif edilmiştir.[2] Allah ve peygamberlerin bu özelliğinin insanda da bir yansıması olması istenmiş, ayet ve hadisler de buna daima teşvik edici olmuştur.
Allah katında kabul gören bir iman için insanın içi dışı bir olmalıdır. Bu da samimi bir iman (ihlas) ve doğruluk ile mümkün olur. Yani emir ve yasaklara uygun yaşayan, bunu kalbiyle onaylayıp diliyle de ifade eden kimse gerçekten iman etmiş olur. Hz. Muhammed (s.a.v) “Bir kişinin kalbinde aynı anda imanla küfür, doğrulukla yalancılık, hıyanet ve emanet bir arada bulunmaz.”[3] diyerek doğruluğun önemine dikkat çekmiştir.
İslam’da doğruluk, sosyal hayat ve aile içinde de daima teşvik edilmiştir. Hz. Muhammed’in (s.a.v) hayatından aktarılan şu örnek, doğruluğun küçük yaştan itibaren verilmesi gereken bir ahlaki erdem olduğunu gösterir: “Sahabeden[4] Abdullah b. Âmir anlatıyor; Peygamberimizin evimizde bulunduğu bir günde, annem, “yavrum gel, sana bir şey vereceğim” diye beni çağırdı. Peygamberimiz anneme: “Çocuğa ne vermek istedin” diye sordu. Annem: Hurma vermek istedim, dedi. Bunun üzerine Peygamberimiz: “Eğer bir şey vermeseydin sana bir yalan günahı yazılırdı” buyurdu.”[5]
İmanla doğrudan ilişkilendirilen doğruluk, Kur’an’da; “Allah’a ve peygamberine iman edenler, işte onlar, rableri katında özü sözü doğru olan sıddıklar ve hakka şahitlik edenlerdir.”[6] ifadeleriyle tarif edilmiştir. Ayrıca doğru sözlü olan insanlara verilecek mükâfatlar; doğruluğun zıddı olan yalancılığı adet haline getirenlere verilecek cezalar da Kur’an’da haber verilmiştir.[7] Hz. Muhammed (s.a.v); “Doğruluktan ayrılmayın; çünkü doğruluk insanı iyiliğe, iyilik de cennete götürür. Kişi devamlı doğru söyler ve doğruluktan ayrılmazsa Allah katında doğru (sıddık) yazılır. Yalan söylemekten sakının; çünkü yalan insanı kötülüğe, kötülük de cehenneme götürür. Kişi devamlı yalan söyler ve yalan peşinde koşarsa Allah katında yalancı (kezzab) diye yazılır.”[8] sözü ile konuya açıklık getirmiştir.
Hud suresi 112. ayette Hz. Muhammed’e (s.a.v) hitaben; “Senin yanında hak yola dönenlerle birlikte, sana buyurulduğu gibi dosdoğru ol! Siz de azıp sapmayın. Allah, yaptıklarınızı çok iyi görmektedir.” buyrulmuş, bunun üzerine Hz. Muhammed (s.a.v) “Beni Hûd Sûresi ihtiyarlattı…”[9] demiştir. Çünkü kendisiyle beraber iman edenlere de doğruluk emredilmiş, o da ümmetinin bu sorumluluğu yerine getirememesi ihtimalinden dolayı endişe duymuştur. Hayat boyu her an doğruluk (istikamet) üzere kalmak zor olacağından her namazda “Bizi dosdoğru yola ilet.”[10] ayeti ile duada bulunmak emredilmiştir.
[1] Nisa/87, 122
[2] Meryem/54, Yusuf/46
[3] Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, II, 349
[4] Sahabe: Hz. Muhammed’in (s.a.v) döneminde yaşamış ve sohbetine katılmış olan kişiler
[5] Ebu Davud, Edeb, 45/80, (V,265)
[6] Hadid/13
[7] Ahzab/ 35
[8] Ahmed b. Hanbel, el-Müsned, I, 5, 7, 8, 11; Buhari, “Edeb”, 69
[9] Tirmizî, Tefsîr, 56/3297; Kurtubî, IX, 107
[10] Fatiha/6